Ryby wędrowne są ważnym elementem gospodarki rybackiej, a ze względu na duże rozmiary troć wędrowna obok łososia jest przez wielu wędkarzy postrzegana jako najważniejszy obiekt sukcesu wędkarskiego. Obecnie dla utrzymania populacji tych ryb, koniecznością staje się przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom ograniczenia powierzchni tarlisk. Obok budowy przepławek dla ryb, jednym z pomysłów jest tworzenie zastępczych, sztucznych tarlisk. Podstawową ideą towarzyszącą tworzeniu takich tarlisk jest poprawa warunków do tarła i zwiększenie udziału ryb pochodzących z naturalnego rozrodu. W szerszym kontekście, założenia takie mogą stanowić alternatywę dla kosztownych zarybień. Atrakcyjność ryb łososiowatych jest zapewne powodem budowy sztucznych tarlisk na kilku rzekach Pomorza, przy szerokim wsparciu i zaangażowaniu działaczy wędkarskich. Ogólnie ich budowa polega na zastąpieniu istniejącego substratu dna zawierającego drobne fakcje przez ułożenie na dnie koryta rzecznego warstwy żwiru i kamieni o odpowiednio grubej granulacji. Celem takiego zabiegu jest stworzenie dla tarlaków miejsc do budowy gniazd i złożenia ikry, a przebywającym w gniazdach embrionom i larwom, lepszych warunków rozwoju. Jakkolwiek sama idea budowy sztucznych tarlisk m.in. w rzekach pomorskich wydaje się słuszna, to wiąże się ona z wieloma trudnościami i może nieść za sobą inne, uboczne, często negatywne konsekwencje.                                  

                         Brak dostępu do rejonów tarliskowych znajdujących sie zwykle w górnych odcinkach rzek, gdzie istnieją najdogodniejsze warunki rozrodu ryb wędrownych w tym przede wszystkim łososia i troci, skłania do poszukiwania innych rozwiązań umożliwiających odbycie tarła w rzekach. Metody te wymagają ingerencji w istniejące środowisko, polegają przede wszystkim na tworzeniu sztucznych i ulepszaniu istniejących tarlisk. Odbywa się to głównie poprzez suplementacje  koryta żwirem o odpowiedniej granulacji. Miejsce takie musi spełnić określone kryteria pod względem przepływu 0,04 m³/s, głębokości (15-30 cm po wykonaniu) oraz parametrów chemicznych wody. W ten sposób można w stosunkowo prosty sposób uzyskać habitat korzystny dla rozrodu ryb łososiowatych. Nie są to jednak rozwiązania permanentne i wymagają stałej konserwacji. Głównym problemem jest agregacja spływającego materiału głównie piasku oraz wymywanie substratu żwirowego. Procesy te skracają przydatność sztucznego tarliska i wymuszają szereg działań utrzymujących jego funkcjonalność. Są to przede wszystkim kolejne suplementacje materiałem żwirowym, jak również grabienie i oczyszczanie tarliska. Przykładem znakomitej realizacji sztucznych tarlisk jest realizacja ich w roku 2004 przez Park Krajobrazowy "Dolina Słupi" przy współpracy z PZW. Utworzono wówczas sztuczne tarlisko na rzece Glaźna. Użyto do tego celu ponad 150 t. żwiru o średnicy 30-40 mm, co dało ok. 50 m odcinek tarliska. Już w pierwszy roku pojawiły sie tam gniazda troci. Dobre efekty zachęciły Park do utworzenia kolejnego tarliska, tym razem na Słupi. Usytuowane jest ono na wypływie z Kanału Młyńskiego w centrum Słupska i oprócz swojej pierwotnej funkcji pełni również role edukacyjną.  Także i tutaj obserwowano tarło troci, a także minogów rzecznych. Budowa sztucznego tarliska ma sens i możliwa jest do zrealizowania tylko w określonych miejscach.

Fot. 1 Suplementacja dna rz. Motławy (fot. Michał Mięsikowski)

                          Budowanie „sztucznych tarlisk” dla ryb litofilnych staje się jednym z najważniejszych zadań, stojących przed użytkownikami rybacko-wędkarskimi rzek  pomorskich. Wynika to z konieczności uzyskania większych efektów naturalnego tarła  ryb łososiowatych (szczególnie troci i łososia) liczonego ilością „dzikiego” smolta tych gatunków, spływającego do morza w zlewni każdej rzeki pomorskiej. Wykorzystanie  dostępnej do migracji tarłowej troci i łososi zlewni każdej z rzek pomorskich i budowanie  na wybranych odcinkach sztucznych tarlisk, czyli przygotowania odpowiedniego  substratu tarłowego, składającego się z mieszanki żwiru i otoczaków o średnicy i składzie  procentowym: otoczaki- 64-190 mm(10%) bardzo gruby żwir - 32-64 mm ( 35%), gruby  żwir - 16-32 mm ( 25%), średni żwir 8-16mm (20%), drobny żwir 4-8 mm (10%) zbudowanie w tych miejscach przez ryby łososiowate gniazd tarłowych, może  spowodować wzrost naturalnej inkubacji ikry, nawet do 80% (liczonego ilością wylęgu  aktywnie opuszczającego gniazdo tarłowe) i znacznego zwiększenia ilościowego „dzikich”  smoltów w zlewniach rzek pomorskich. Lokalizacja oraz sposób wykonania sztucznych tarlisk dla ryb litofilnych powinny być uzgadnianie: właściwym RZGW, użytkownikiem  rybackim, opcjonalnie z właściwym RDOŚ. Tarlisko ryb litofilnych powinno charakteryzować się odpowiednią strukturą żwiru oraz prędkością przepływu wody. Sztuczne tarliska dla ryb litofilnych wraz z deflektorami i narzutami z kamieni polnych nie powinny wpływać na swobodne spływanie i utrzymanie poziomu wód. Żwir powinien być wysypany na dno rzeki w postaci płatów. Żwir o granulacji od 18 do 60 mm z przewagą frakcji o rozmiarach od 30 do 40 mm, powinien być rozlokowany płatowato co 4-5 m na dystansie 50 m. Każdy taki fragment dna powinien być pokryty żwirem o masie 5 t (około 2,7-3 m3), co na odcinku 50 m daje w sumie około 50- 60 t żwiru. Płaty żwiru powinny tworzyć niewielkie bystrza. Rzędna korony bystrza nie powinna być wyższa od rzędnej najniższego poziomu wody w rzece, a głębokości pomiędzy górną częścią żwirowego płatu a rzędną poziomu wody w rzece wahać się od 30 do 50 cm.

Fot. 2 Sztuczne tarlisko na Motławie (fot. Michał Mięsikowski)

Literatura:

Dębowski P., Biernaś R., Radtke G., Skóra M. 2008, Stan populacji troci wędrownej (Salmo trutta m. trutta) i łososia (Salmo salar) w dorzeczu Słupi i możliwości optymalizacji tarła tych gatunków. Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego

Radtke G., Dębowski P. 2010, Sztuczne tarliska dla ryb łososiowatych – problemy i kontrowersje. Komunikaty Rybackie Nr 1 (114)/2010, 22-40

Kapusta A.,   2012, Koncepcja budowy sztucznych tarlisk na rzece Glaźnej - Załącznik nr 2 do ekspertyzy naukowej związanej z oceną stanu siedlisk oraz poziomu tarła w 2010 roku wraz ze wskazaniem działań naprawczych dla rzeki Glaźnej i rzeki Słupi w związku ze szkodą w środowisku polegającą na zanieczyszczeniu tarlisk chronionych ryb litofilnych oraz siedlisk ze stanowiskami włosienicznika w wyniku budowy Obwodnicy Słupska (umowa nr 121/D-9/2012)

Nyk J., Domagała J. 2008 Sztuczne tarliska dla ryb litofilnych w rzekach pomorskich, Użytkownik rybacki - nowa rzeczywistość, PZW 2008, s. 134 - 150