Rdestowiec japoński, rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica Houtt.) - jest to wieloletnia zielna bylina należąca do rodziny rdestowatych (Polygonaceae Juss.). Swoim wyglądem przypomina krzew. Bardzo szybko rośnie i osiąga od 3 do 5 metrów wysokości. Kłącza rdestowca japońskiego wrastają nawet na głębokość 2 metrów i wytwarzają substancje hamujące rozwój innych roślin na danym obszarze występowania. Łodygi są wzniesione, łukowato wygięte i puste w środku. Liście mają szerokoeliptyczny kształt, prosto uciętą nasadę, zaostrzony koniec i osiągają długość od 5 do 15 cm. Wzrost roślin jest bardzo szybki, ponieważ młode łodygi mogą przyrastać nawet do 15 cm dziennie. Swój docelowy rozmiar osiągają miesiąc od rozpoczęcia wegetacji, czyli okresu wzrostu i rozwoju. Jest rośliną wieloletnią, mimo to jej cała nadziemna część zasycha na zimę. Natomiast wiosną pędy są w bardzo szybkim tempie odtwarzane. Pędy te mogą przerastać nawierzchnie wyłożone kostką brukową, a nawet pokryte asfaltem. Nasiona są małej wielkości i są roznoszone przez wodę (hydrochoria). Charakterystyczną cechą są grube i rozległe kłącza o kolorze czerwonym lub brunatnym. Często tworzy rozłogi, którymi rozmnaża się wegetatywnie, tworząc przy tym gęste jednogatunkowe łany [2, 3]

Fot. 1 Zwarte płaty tworzone przez rdestowce (fot. B. Tokarska-Guzik)

Naturalnym obszarem występowania rdestowca japońskiego jest Azja Wschodnia. Przez wzgląd na swoje walory dekoracyjne i użytkowe, został celowo wprowadzony na inne stanowiska w pierwszej połowie XIX w. W Polsce pierwsze notowania występowania poza uprawą, pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Od tego czasu nasila się rozprzestrzenianie rdestowca japońskiego na nowe tereny, dlatego jest zaliczany do listy stu najbardziej inwazyjnych gatunków roślin [2].

Gatunki inwazyjne definiowane są jako nierodzime organizmy, wywołujące lub charakteryzujące się potencjalnymi możliwościami wywołania szkód w środowisku, strat ekonomicznych, lub stwarzające zagrożenie dla życia ludzkiego. Gatunki te wykazują zazwyczaj szereg cech umożliwiających im szybki podbój nowych terenów. Jedną z tych cech jest szybki wzrost i rozwój, tj. szybkie kiełkowanie i wzrost oraz krótki czas potrzebny do osiągnięcia dojrzałości do rozmnażania generatywnego. Pozwala to na efektywną konkurencję, zagłuszanie innych roślin oraz szybkie rozprzestrzenianie się, które jest jednym z największych zagrożeń dla bioróżnorodności oraz funkcjonowania ekosystemów. [3, 4, 5, 6]

Nowa młoda roślina może rozwinąć się z fragmentu kłącza o długości 1 cm, o wadze nie przekraczającej 0,7 g, jak też z niewielkiego odcinka pędu zawierającego pojedynczy węzeł, umieszczonego w glebie lub w wodzie. Bardzo często wskutek niezamierzonych działań ludzi, fragmenty roślin są przemieszczane np. wraz z transportem zanieczyszczonej nimi ziemi, która później jest wykorzystywana m.in. podczas prac związanych z umacnianiem brzegów, budową dróg, parkingów czy nawet jako ziemia do ogrodów. Inwazję gatunku ułatwiają jego znaczne rozmiary, wysoki potencjał regeneracyjny i działanie allelopatyczne, szczególnie nadziemnych części roślin. Kolonizuje szczególnie siedliska nadrzeczne (m.in. lasy łęgowe), ruderalne (np. przydroża, nasypy kolejowe, nieużytki miejskie i poprzemysłowe, parki, cmentarze i ogródki), ale coraz częściej pojawia się na terenach rolniczych. Gatunek negatywnie wpływa na rodzime gatunki roślin m.in. przez ograniczenie dostępu do światła. Uniemożliwia kiełkowanie nasion wielu gatunków rodzimych poprzez tworzenie grubej i wolno rozkładającej się warstwy opadłych liści i łodyg. Wpływa na pulę materii organicznej gleby i wywiera negatywny wpływ na rośliny porastające nieużytki, gdzie obecność gatunku, przez konkurencję, wyklucza i/lub poważnie redukuje pokrycie wielu gatunków innych roślin. W efekcie duże i zwarte łany rdestowca ostrokończystego obniżając różnorodność biologiczną siedlisk naturalnych i półnaturalnych, w tym ekosystemów łęgowych, stanowią zagrożenie dla płazów, gadów, ptaków i ssaków, których podstawowym pożywieniem są m.in. stawonogi. Dodatkowe konsekwencje występowania gatunku inwazyjnego rdestowca japońskiego: tworzenie gęstych, trudnych do przebycia zarośli; niszczenie infrastruktury (budynki, drogi, wały przeciwpowodziowe) przez silnie rosnące kłącza; zmniejszanie widoczności wzdłuż dróg kołowych i kolejowych; utrudnianie zabiegów technicznych na wysypiskach, nasypach kolejowych, nabrzeżach rzek, straty gospodarcze [1, 4, 6].

Ogólne uwagi dotyczące zwalczania gatunków inwazyjnych: najbardziej bezpieczne dla środowiska, są metody mechaniczne np. koszenie, wycinanie ręczne, wycinka przy użyciu specjalnych maszyn, przekopywanie podłoża, wykopywanie całych roślin (za pomocą specjalnie zaprojektowanego do tego celu sprzętu), wypalanie, usuwanie gleby zawierającej kłącza. Ziemię wraz z rdestowcem należy usuwać do głębokości zalegania kłączy, a więc nawet do kilku metrów. Planując stosowanie tych metod trzeba brać pod uwagę co najmniej kilkuletni okres na ich powtarzanie. Eliminując rośliny inwazyjne należy również pamiętać o zdeponowanym w glebie banku nasion, gdyż istotnym czynnikiem warunkującym sukces w pozbyciu się gatunków inwazyjnych jest bank nasion w glebie. Wydobytej ziemi nie wolno używać do wypełniania przydroży, dróg itp. Ziemia musi zostać wywieziona i przerobiona na kompost w temperaturze co najmniej 70°C. Z kolei zagraniczne źródła zalecają spalenie ziemi z kłączami rdestowca w specjalnych piecach do spopielania. Spopielone resztki należy umieścić na składowisku odpadów. Spalanie roślin na miejscu jest niewskazane, gdyż powoduje zubożenie siedliska i nie zapobiega odrośnięciu rdestowców z kłączy. W przypadku zastosowania jedynie ścinania można się spodziewać jeszcze intensywniejszego i gęstszego wzrostu roślin [3, 7].

Generalny wniosek płynący z zawartych wyżej informacji wskazuje na zdecydowanie większe szanse powodzenia działań podejmowanych w pierwszych stadiach rozprzestrzeniania się gatunku na danym obszarze. Im dłuższy czas dzieli nas od zasiedlenia danego obszaru przez określony gatunek tym działania te będą bardziej kosztowne i długotrwałe [3].

Zgodnie z artykułem 120 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody „zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych”. Wprowadzanie (a także przetrzymywanie, hodowla, rozmnażanie, oferowanie do sprzedaży i zbywanie) gatunków obcych jest zatem ograniczone prawnie i wymaga pozwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska [8].

Jednym z aktów wykonawczych do tej ustawy jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym [9].

Kamil Sobotka

Literatura

1. http://projekty.gdos.gov.pl/igo-reynoutria-japonica
2. Kowalczyk, B. (2009). Rdestowiec japoński (Reynoutria japonica Houtt.) - gatunek inwazyjny i leczniczy - rozprzestrzenianie się w gminie Krzyżanowice (Kotlina Raciborska). In Annales Academiae Medicae Silesiensis (Vol. 63, No. 6, pp. 48-53).
3. Tokarska-Guzik, B., Dajdok, Z., Zając, M., Zając, A., Urbisz, A., Danielewicz, W., & Hołdyński, C. (2012). Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzgldnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.
4. Tomczyk, M. (2015). Najgroźniejsze inwazyjne gatunki miododajne oraz możliwość ich zastąpienia. Pszczelarstwo a ochrona pszczół, 56 - 62.
5. Bloch-Orłowska, J. (2016) Raport z realizacji zadania pt.„Usuwanie rdestowców z terenu zielonego kampusu UG, jako przykład zapobiegania rozprzestrzenienia się gatunków inwazyjnych”, 1-10.
6. Sołtysiak, J., & Brej, T. (2012). Characteristics that make the Fallopia genus (Polygonaceae) highly invasive. Ecological Questions, 16, 23-28.
7. Kirpluk, I. (2014). Gatunki z rodzaju rdestowiec Reynoutria spp. 59-65.
8. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880).
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. 2011 nr 210 poz. 1260).